Αθήνα 13.6.2012, 19:02

Κι όμως, η ελιά του Ελαιώνα Αττικής που πριν από μερικά χρόνια έπεσε... θύμα αυτοκινητιστικού δυστυχήματος και που το "κουφάρι" της φυλάγεται σήμερα στο Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, ίσως και να χρονολογείται από την εποχή που στην περιοχή λειτουργούσε η Ακαδημία του Πλάτωνα (387 π.Χ. - 529 μ.χ.)!

Σύμφωνα με πληροφορίες της Proslipsis, προσπάθειες που έγιναν τελευταία από το Κέντρο Τεκμηρίωσης του Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών για ραδιοχρονολόγηση δείγματος ξύλου από την ελιά στο εργαστήριο Αρχαιομετρίας του Ινστιτούτου Επιστήμης Υλικών του «Δημόκριτου», έδειξαν ότι πρόκειται για πολύ παλιό δένδρο.

Συγκεκριμένα, το εργαστήριο αποφάνθηκε ότι πρόκειται για μια από τις παλαιότερες ηλικίες δειγμάτων από ελιές που έχουν χρονολογηθεί μέχρι σήμερα, χωρίς ωστόσο να μπορεί να επιβεβαιώσει -ούτε να αποκλείσει- ότι η συγκεκριμένη ελιά προέρχεται από την εποχή του Πλάτωνα, δεδομένου ότι τα δένδρα και ειδικότερα οι ελιές χάνουν πολύ μεγάλο μέρος από το παλαιότατο εσωτερικό τους τμήμα και η ακριβής χρονολόγηση καθίσταται εξαιρετικά δύσκολη.

Η θεωρούμενη ως ελιά του Πλάτωνα υπήρχε μέχρι τη δεκαετία του 1970, προστατευμένη με ένα πρόχειρο κιγκλίδωμα, στο νότιο κράσπεδο της Ιεράς Οδού, δίπλα στο εργοστάσιο της Αθηναϊκής Χαρτοποιίας. Πάνω σ’ αυτή την ελιά που κάποτε προσέκρουσε το άρμα του Ιππόλυτου, προσέκρουσε ένα σύγχρονο «άρμα», ένα λεωφορείο, και την κατέστρεψε. Αυτό το «γλυπτό» κατάλοιπο της αιωνόβιας ελιάς, συντηρημένο και αποκατεστημένο, φυλάσσεται σήμερα σε ειδικά διαμορφωμένο χώρο στο κεντρικό κτήριο του Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών.

Ιστορική αναδρομή
Η παράδοση θέλει την πρώτη ήμερη ελιά να εμφανίζεται στην Αθήνα και απ’ εκεί να διαδίδεται στην υπόλοιπη Ελλάδα, αναφέρει ενημερωτικό δελτίο του Κέντρου Τεκμηρίωσης του Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών. Σύμφωνα με τη μυθολογία, η Αθηνά καθιερώθηκε ως θεά της Αττικής επειδή προσέφερε την ελιά ως πηγή πλούτου, σε αντίθεση με τον Ποσειδώνα που κτυπώντας τον ιερό βράχο με την τρίαινα έβγαλε θαλασσινό νερό. Έτσι, ως η πρώτη ήμερη ελιά θεωρείται εκείνη που φυτεύτηκε από την Αθηνά πάνω στην Ακρόπολη στον Πανδρόσιο Ναό του Ερεχθείου και μέσα σε σηκό, όπου υπήρχε και άγαλμα του Μορίου Διός, απ’ όπου πήρε και το όνομα της (Μορία ελαία). Ιερό, επομένως, ήταν το δένδρο της ελιάς πάνω στην Ακρόπολη κι από τούτο, κατά τη μυθολογία, βλάστησαν όλα τα άλλα ελαιόδενδρα της ελληνικής γης.

Έκτοτε, η ελαιοκομία και η ελαιουργία έλαβαν μεγάλη ανάπτυξη στην Ελλάδα. Οι κλιτύες του βράχου της Ακρόπολης καλύπτονταν από ελιές, οι οποίες προήλθαν από καταβολάδες της Μορίας ελαίας. Γύρω από την Ακαδημία δε αφού πολλαπλασιάστηκε, σχημάτισε πυκνές δενδροστοιχίες, όπως μνημονεύεται και στις “Νεφέλες” του Αριστοφάνη: «Αλλ’ εις Ακαδήμειαν κατιών υπό ταις μορίαις αποθρέξει».

Ο κλάδος της ελιάς θεωρείτο σύμβολο νίκης. Οι νικητές  Ολυμπιονίκες στεφανώνονταν με κλάδο αγρίας ελιάς (κότυνος), η οποία λεγόταν και καλλιστέφανος. Στη μεγάλη δε εορτή των Παναθηναίων, οι «θαλλοφόροι» κρατούσαν κλαδιά Μορίας ελιάς, όπως αναφέρεται στο «Συμπόσιο» του Ξενοφώντος.

Οι αρχαίοι Αθηναίοι απέδιδαν ιδιαίτερη σημασία στην καλλιέργεια της ελιάς και με ειδικούς νόμους του Σόλωνα προστάτευαν την ελαιοκαλλιέργεια, γιατί ήταν «μέγιστον αγαθόν προς πάσαν του βίου θεραπείαν ο της ελαίας καρπός».

Τα πράγματα όμως αλλάζουν με το πέρασμα του χρόνου στην Αττική. Έρημη χώρα άφησαν πίσω τους το 86 π.Χ. οι ρωμαϊκές λεγεώνες του Σύλλα. Είναι μια από τις τρομερότερες οικολογικές καταστροφές που γνωρίζει το Αττικό τοπίο και το «κάλλιστο προάστιο». Στη μακρά περίοδο από τους Ελληνιστικούς χρόνους μέχρι την Τουρκοκρατία, το τοπίο δεν άλλαξε ριζικά. Παρέμεινε κυρίως αναλλοίωτος ο αγροτικός χαρακτήρας του τοπίου και η αγροτική χρήση της γης.

Ο Κώστας Μπίρης στο βιβλίο του «Αι Αθήναι από τον 19ο έως τον 20ο αιώνα» αναφέρει ότι: «Όπως φαίνεται από χαλκογραφίες των πρώτων μετά την απελευθέρωση χρόνων και από την καταγραφή της γύρω από την Ακρόπολη ανασκαπτέας περιοχής του 1833, εις τον περίφημο Ελαιώνα υπήρχαν 150.000 ελαιόδενδρα από το Μενίδι έως το Μοσχάτο. Ένας μεγάλος αριθμός από τα δένδρα που έχουν πυρπολήσει  οι Τούρκοι, δεν νεκρώθηκαν και άρχισαν να θάλλουν μαζί με όσα  είχαν διασωθεί».

Για τον Ελαιώνα και την ελιά του Πλάτωνα, πολύτιμη είναι η μαρτυρία του Παναγιώτη Γεννάδιου, ο οποίος στο «Φυτολογικό Λεξικόν» αναφέρει ότι: «Όχι μόνο στον γύρω από την Αθήνα Ελαιώνα αλλά και σε άλλους στην υπόλοιπη Ελλάδα, που δεν καταστράφηκαν κατά τις επαναστάσεις του 1685 και 1821, συναντάμε δένδρα των οποίων οι κορμοί πρέπει να αριθμούν πολλών αιώνων ζωή. Τέτοια είναι βεβαίως και η έξω από την Αθήνα και επί της Ιεράς Οδού ευρισκόμενη γηραιά ελιά, η οποία κατά την παράδοση των αυτοχθόνων Αθηναίων φυτεύτηκε κατά την εποχή του Περικλή και του Πλάτωνα».

Επίσης, ο Δ. Καμπούρογλου στο βιβλίο του «Ο αναδρομάρης της Αττικής» αναφέρεται στην προϊούσα καταστροφή του Ελαιώνα: «κατά τη δεκαετία του 1920 αρχίζει η συστηματική καταστροφή του ελαιώνα, καθώς αλλάζει η χρήση της γης από γεωργική σε αστική. Οι ξεναγοί, οδηγούν τους ξένους εις την Ιερά Οδό για να δουν την ελιά του Περικλέους, την οποίαν μάλιστα  μετονόμασαν σε ελιά του Πλάτωνα. Υπάρχει όμως και κάποιος πολύ ποιητικός θρύλος. Εις τον κορμό της προσέκρουσε και ανετράπη το άρμα του Ιππόλυτου. Όταν είδε η ελιά ξαπλωμένο επάνω στις ρίζες της νεκρό τον ωραίο Ιππόλυτο, δάκρυσε». Και συμπληρώνει: «Τίποτε δεν υπάρχει από την αρχαιότητα που να μην ερειπώθηκε, και δεν σώθηκε άρτια ούτε μια καλλιτεχνική γραμμή. Μονάχα συ, Ιερή Ελιά, απέμεινες».