Του ΓΙΩΡΓΟΥ ΛΕΚΑΚΗ*

Στην Μονή Βατοπεδίου, όπως και στις άλλες Μονές του Αγίου Όρους, ευρίσκεται ένας τεράστιος πνευματικός εθνικός πλούτος, που κινδυνεύει ανά πάσα στιγμή να χαθεί και να καταστραφεί (από μια φωτιά, πλημμύρα ή κλοπή). Καί όμως, η αρχειολόγηση του παρακωλύεται.

Η περίεργη στάση και συμπεριφορά των μοναχών της Μονής Βατοπεδίου (και όχι… Βατοπαιδίου, γιατί κι αυτή η ορθογραφία είναι εκ του πονηρού) δεν είναι σημερινή.
 
Σημειώνω ότι στις αρχές της δεκαετίας του 20ού αι. η μονή είχε κατηγορηθεί για παρακώλυση της επιστημονικής έρευνας και μάλιστα από τον ίδιο τον Σπύρο Λάμπρο, τον περίφημο καθηγητή Πανεπιστημίου και Πρωθυπουργό, γιο περίφημου νομισματολόγου και πατέρα της Λίνας Τσαλδάρη!
 
Οι μοναχοί της αθωνικής μονής δεν επέτρεψαν στον Λάμπρο να συντάξει κατάλογο των κωδίκων και αυτής της μονής! Όποιος έχει στοιχειωδώς ασχοληθεί με το θέμα, θα γνωρίζει ασφαλώς ότι στις βιβλιοθήκες των μονών του Αγίου Όρους ευρίσκεται ένας τεράστιος πνευματικός εθνικός πλούτος, αναξιοποίητος, που κινδυνεύει ανά πάσα ώρα και στιγμή να χαθεί και να καταστραφεί (από μια φωτιά ή πλημμύρα). Και όμως, κανείς δεν ενδιαφέρεται για την διάσωσή του, με σύγχρονα ηλέκτρονικα μέσα, και φυσικά την απόδοσή του στο ελληνικό και διεθνές αναγνωστικό και επιστημονικό κοινό. Οι μοναχοί του Όρους συμπεριφέρονται -γενικώς- σαν θεματοφύλακες και κάτοχοι μιας παραδόσεως, που νομίζουν πως είναι δική τους, που νομίζουν πως τους την χάρισε ο Θεός αποκλειστικά σ’ αυτούς, που νομίζουν πως είναι οι περιούσιοι επί Γης!..
 
Στο θέμα μας και πάλι. Ο Λάμπρος δυσαρεστηθείς από την απαγόρευση επιστημονικής καταρτίσεως καταλόγου κωδίκων της μονής – κάτι που είχε ήδη κάνει για άλλα αθωνικά μοναστήρια – εζήτησε και έλαβε τουλάχιστον μια άδεια να του επιτρέψουν να εξετάσει κάποιους κώδικες της βιβλιοθήκης της. Ευτυχώς πήρε αυτήν την άδεια και συνάθροισε κάποια σημειώματα, όσα του επέτρεπαν στον ελαχιστο χρόνο που του έδωσαν! Όλα αυτά λοιπόν απετέλεσαν το υπ’ αρ. οα΄ κατάλοιπό του, αποτελούμενο εκ 19 φύλλων (4ου μεγέθους), συνολικώς 38 σελίδων (Πηγή του άρθρου: «Νέος Ελληνομνήμων»).
 
Τα σημειώματα αυτά του Σπ. Λάμπρου, καίτοι ατελή, είναι μια σπουδαία καταγραφή (τα φύλλα αυτά τα έγραψε με μολυβδίδα, δυο με κόκκινη μελάνη και ένα με μαύρη μελάνη. Αυτά που είναι γραμμένα με μελάνη φαίνεται όμως πως γράφηκαν αργότερα, όταν θα προσπάθησε να καθαρογράψει κάποιες σημειώσεις του). Ο ίδιος μας παραδίδει ότι στο Βατοπέδι ο κατάλογος περιέχει 634 κώδικες, στους οποίους πρέπει να προστεθούν άλλοι 401 που περιέχουν ιερές ακολουθίες (και οι οποίοι φέρουν αρίθμηση) και άλλοι 200 που ευρίσκονται στον κάτω όροφο του πύργου, μη αριθμημένοι, που περιέχουν εκκλησιαστική μουσική. Έτσι, μέτρησε στην ΙΜ Βατοπεδίου περί τους 1.235 κώδικες!
 
Για να μην αραδιάσω εδώ τον μακρύ κατάλογο του Λάμπρου, θα κάνω μόνο μια περίληψη, ζητώντας να μάθω: Άραγε αυτοί οι κώδικες, οι αποδεδειγμένα καταγεγραμμένοι, υπάρχουν σώοι ακόμη και σήμερα; Και εάν ναι, μπορεί κανείς να τους μελετήσει; Και πού; Και εάν όχι; Ποιοι και πώς τους κατέστρεψαν;
 
Κατά τον κατάλογο του Λάμπρου υπάρχουν:
- Κώδικας του Ομήρου, του 15ου αι.
- Κώδικας με το έργο του Παύλου του Αιγινήτου του «περιοδευτού», που επιγράφεται «Ιατροσόφιον ή Περιοδεία» στο φ. 263 του καταλόγου, και που χρονολογείται στον 10ο αι.!
- Κώδικας (54 φύλλα) του Πτολεμαίου (0,358 Χ 0,24) του 13ου αι.
- Η «Χρηστομάθεια» του Στράβωνος.
- Τα «Γεωγραφικά» του Στράβωνος (τα βιβλία 1-7 και αποσπάσματα από τα βιβλία 8-17).
- Λόγοι του βασιλέως Λέοντος.

Από τα άλλα αναγραφόμενα έργα στους κώδικες που βρήκε ο Λάμπρος στο Βατοπέδι, σημειώνω:
- Λιβανίου του φιλοσόφου «Μονωδία εις τον βασιλέα Ιουλιανόν».
- Λιβανίου του φιλοσόφου «Πρεσβευτικός προς τους Τρώας υπέρ Ελένης ως εκ προσώπου Μενελάου».
- Λιβανίου του φιλοσόφου «Μελέτη του κοιήτορος ενταύθα».
- Λιβανίου του φιλοσόφου «Δύσκολον γήμας λάλον γυναίκας».
- Λιβανίου του σοφιστού «Αντιρρητικός ως εκ προσώπου του Αχιλλέως», κολοβός.
- «Επιτάφιος εις τον βασιλέα Ιουλιανόν».
- «Προς Ελλάβυχος».
- «Μυθολογικά».
- Δίωνος «Περί βασιλείας προς Βεσπασιανόν λόγος α΄».
- Ανεπίγραφος: «Γυναικείας νόσους και άλλας αισχύνας, απώσες πρόσετι ζημία και ονείδει προσάγει ραδίως».
- «Παράσιτος επί δείπνον κληθείς», μελέτη.
- «Νόμος εν Λακεδαίμοσι, τον είσω τριάκοντα ετών μη δημηγορείν».
- «Ονόματα των πέντε δακτύλων της χειρός». Μαζί με την μελέτη «Περί μέτρων».
- Ιωάννου του Διακύνου του Ευγενικού «Μονωδία επί τη της Θεσσαλονίκης αλώσει».
- Αριστείδου «Πρεσβευτικός προς τον Αχιλλέα ως εκ προσώπου Οδυσσέως», μετά διαστίχου ερμηνείας.
- «Περί της των αθέων Αβάρων τε και Περσών κατά της θεοφυλάκτου ταύτης πόλεως μανιώδους κινήσεως».
- «Όσαι των πόλεων μετωνομάσθησαν».
- «Γένος Αριστοφάνους του ποιητού» και έργα αυτού.
- «Γένος Σοφοκλέους του ποιητού» και έργα αυτού.
- «Γένος Αισχύλου του ποιητού» και έργα αυτού.
- «Σοφοκλής, Ευριπίδης, Όμηρος».
- Αετίου «Λόγοι» (16ου αι.).
- Αριστείδου ρήτορος έργα (16ου αι.).
-Τζέτζου Ιω. «Τα προ Ομήρου, τα Ομήρου και τα μεθ’ Όμηρον» (15ου αι.).
- Μιχ. Γλυκά «Χρονικά» (15ου αι.).
- Μιχ. Γλυκά ο θεολογικός πρόλογος μόνον (17ου αι.).
- «Ανθολόγιον».
- Κωνστ. Ασάνη «Λόγοι περί ακριβούς πίστεως».
-Φλ. Ιώσηπος «Αρχαιολογία ιουδαϊκή» (οι 12 τελευταίοι λόγοι, απολεσθέντων των πρώτων 7 και του α΄ κεφ. του 8ου βιβλίου). Μαζί «Κατά Ιουδαίων ήτοι περί ιουδαϊκού πολέμου» (λόγοι 7 πλήρεις) και «Βίος Ιωσήπου».
- Φλ. Ιώσηπος «Αρχαιολογία ιουδαϊκή» (οι 10 πρώτοι λόγοι, πλην του α’, 15ου αι.).
- Ιω. Ξιφιλίνου «Μαρτύριον Ευγενίου και των συν αυτώ εν Τραπεζούντι μαρτυρησάντων».
- Νικηφόρου «Επιτάφιος εις Θεόκλητον Φιλαδελφείας».
- Μ. Βαλσαμώνος «Εις τους μάρτυρας Ευστάθιον, Αντώνιον, Ιωάννην τους Ρώσσους».
- Σιγίλλιον πατριάρχου Διονυσίου (1688).
- Συναξαριστής Σεπτ.-Μαρτ. 16ου αι.
- «Ψαλτήριο» με πολλάς εικόνας και σημειώσεις περί Δαυίδ Κομνηνού.
- «Ψαλτήριο» κτήμα Κωνστ. Μονομάχου.
- Ακόμη: 52 Λόγοι του Μεγ. Βασιλείου, 26 του Αθανασίου (μετά της επιστολής Αβερίου προς αυτόν), του Γρηγορίου Νύσσης (14ου αι.), του Ιωάννου Χρυσοστόμου, κλπ.
 
Σε κάποιο δε ψαλμό εκ των κωδίκων, σημειώνει ότι βρήκε αφιέρωμα κάποιου των Παλαιολόγων!
 
Και μια λεπτομέρεια: Ο Σπ. Λάμπρος κατήγετο από το περίφημο χωριό Καλαρρύτες Ιωαννίνων, το οποίο είναι κτισμένο στην θέση της αρχαίας ηπειρωτικής πόλεως… Άβατον, και το κώλυμα το βρήκε σε μια περιοχή, τον Άθω, που θέλει να έχει το… άβατον για τις γυναίκες, παραποιώντας την αρχαία ιστορία της περιοχής, που είχε το άβατον για τους άνδρες…
Σημειώνω, τέλος, πως στο Πατριαρχικό Ιδρυμα Πατερικών Μελετών (τηλ.2310-202.301) ευρίσκονται οι κώδικες (δηλ. οι κατάλογοι) για τα χειρόγραφα που έχουν συνταχθεί για τις μονές του Αγίου Όρους. Ευρίσκονται δε στην διάθεση του κάθε ενδιαφερομένου να τα διαβάσει. Ανάλογοι κατάλογοι υπάρχουν στην Εθν. Βιβλιοθήκη, στο Πανεπιστήμιο, στις βιβλιοθήκες σπουδαστηρίων, κ.λπ.
 
 
* Ο Γιώργος Λεκάκης (www.lekakis.com) γεννήθηκε στο Μόναχο της Γερμανίας από Έλληνες γονείς μετανάστες, στις 17 Αυγούστου 1964. Μεγάλωσε και σπούδασε εκεί Κοινωνιολογία και Δημοσιογραφία. Ο πατέρας του, Ανδρέας Λεκάκης, από το Κερατσίνι του Πειραιώς (με καταβολές από την Ύδρα) και η μητέρα του, Αικατερίνη Μιχαηλίδου, από το  Πλατύ Ημαθίας (με καππαδοκικές-μικρασιάτικες καταβολές), εγκαταστάθηκαν πια μόνιμα στον Πειραιά, μετά από 20ετή και πλέον "θητεία" στην ξενητειά, ως εργάτες.