Αθήνα 6.12.2013, 18:22

Απομαγνητοφωνημένο κείμενο της ομιλίας του Υπουργού Διοικητικής Μεταρρύθμισης και Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης, Κυριάκου Μητσοτάκη, στη συζήτηση επί του σχεδίου νόμου του Υπουργείου Οικονομικών: «Κύρωση του κρατικού προϋπολογισμού και των προϋπολογισμών ορισμένων ειδικών ταμείων και υπηρεσιών οικονομικού έτους 2014».

«Κυρίες και κύριοι συνάδελφοι, για το Υπουργείο Διοικητικής Μεταρρύθμισης η μεγάλη πρόκληση για το 2014 είναι η αλλαγή της ατζέντας από την επίτευξη ποσοτικών στόχων, που είχαν κυρίως να κάνουν με τη μείωση του κράτους, στη δρομολόγηση ποιοτικών αλλαγών, που αφορούν πρωτίστως στον τρόπο λειτουργίας της Δημόσιας Διοίκησης. Γι’ αυτές τις αλλαγές κυρίως θέλω να σας μιλήσω σήμερα.

Τα στοιχεία που έχουμε στη διάθεσή μας επιβεβαιώνουν μια πραγματικότητα, η οποία δεν είναι ευρέως γνωστή, ούτε στους Έλληνες πολίτες αλλά ούτε και στους πιστωτές μας. Και ποια είναι αυτή; Ότι μετά από πέντε πολύ δύσκολα χρόνια - κρίσης, περικοπών, μείωσης του προσωπικού του δημοσίου, μέσω του κανόνα «1 προς 5» για το μόνιμο προσωπικό και μέσω της μη ανανέωσης πολλών συμβάσεων για το προσωπικό ορισμένου χρόνου - ο δημόσιος τομέας έχει συρρικνωθεί σήμερα σημαντικά σε σχέση με το τέλος του 2009.

Το πρόβλημα του κράτους, με άλλα λόγια, δεν είναι πια το μέγεθός του, αλλά η αναποτελεσματικότητά του. Σύμφωνα με τα τελευταία στοιχεία που έχουμε στη διάθεσή μας, τα στοιχεία δηλαδή της απογραφής της 30ης Νοεμβρίου, ο συνολικός αριθμός των δημόσιων υπαλλήλων ήταν 681.392, από τους οποίους τακτικό προσωπικό ήταν 603.355. Θυμίζω ότι ο αντίστοιχος συνολικός αριθμός απασχολουμένων στο δημόσιο, στο τέλος του 2009, ήταν περίπου 913.000 υπάλληλοι. Με άλλα λόγια, ο μνημονιακός στόχος της μείωσης του τακτικού προσωπικού κατά 150.000 μέσα σε πέντε χρόνια ως το τέλος του 2015 θα έχει επιτευχθεί και πριν από την καταληκτική ημερομηνία της 31ης Δεκεμβρίου 2015. Η δαπάνη μισθοδοσίας για το Δημόσιο έχει μειωθεί, από τα 24 δισεκατομμύρια ευρώ στα 15,9 εκτιμώμενα στο τέλος του 2013.

Είναι βέβαιον ότι δεν θα μπορούσαμε να είχαμε πετύχει το πρωτογενές πλεόνασμα για το οποίο πραγματικά είμαστε υπερήφανοι, εάν δεν είχε περισταλεί σημαντικά η μισθολογική δαπάνη. Και σήμερα η Ελλάδα βρίσκεται λίγο κάτω από το μέσο όρο του ΟΟΣΑ, ως προς τη μισθολογική δαπάνη ως ποσοστό του ΑΕΠ και αυτοί οι αριθμοί δεν αμφισβητούνται, εκτός αν θέλουν κάποιοι να επιμένουν να μιλάνε, χωρίς στοιχεία, χωρίς πραγματικά δεδομένα, χωρίς αριθμούς, μια άλλη γλώσσα ξύλινη μιας άλλης εποχής.

Και μια και έγινε αναφορά στην τοποθέτηση του κ. Τσίπρα στο Ελληνοαμερικανικό Επιμελητήριο: Πράγματι δεν ήταν μια ομιλία που ήταν πολύ πλούσια σε αριθμούς και σε πραγματικά δεδομένα, συγκρατώ όμως ως θετικό το γεγονός ότι δεν επανέλαβε ο κ. Τσίπρας σε αυτό το ακροατήριο τη δέσμευσή του περί επαναπρόσληψης όλων όσων φεύγουν από το δημόσιο. Βέβαια δεν ξέρω αν πρέπει να το αξιολογήσω ως ιδιαίτερα σημαντικό, διότι ως γνωστόν δεν έχει και κανένα πρόβλημα ο κ. Τσίπρας να προσαρμόζει αυτά τα οποία λέει στις απαιτήσεις του ακροατηρίου του. Φαντάζομαι ότι αν μιλούσε στην Κοινοβουλευτική σας Ομάδα, ενδεχομένως να έλεγε άλλα. Καλό είναι κάποια στιγμή και αυτό να αποσαφηνιστεί, για να ξέρουμε πραγματικά πού στέκεστε.

Μπορούμε, όμως, σήμερα πια και σ’ αυτή την αίθουσα - πιστεύω και με νηφαλιότητα και με διάθεση για εποικοδομητικό και ουσιαστικό διάλογο - να μιλήσουμε για την ουσία του προβλήματος, πώς το κράτος με άλλα λόγια θα μπορεί να παρέχει ποιοτικές υπηρεσίες στους πολίτες, στις επιχειρήσεις, με το μικρότερο δυνατό κόστος. Εξάλλου επιτρέψτε μου και μια παρατήρηση: Η δογματική συζήτηση για το αν πρέπει να έχουμε μεγαλύτερο Δημόσιο ή μικρότερο Δημόσιο είναι μια συζήτηση η οποία είναι ξεπερασμένη. Τόσο ο υπερτροφικός δημόσιος τομέας που θέριεψε στην Ελλάδα και οδήγησε στη χρεοκοπία της χώρας όσο και το απόλυτο, αν θέλετε, νεοφιλελεύθερο δόγμα ότι το κράτος δεν είναι λύση, είναι το πρόβλημα. Και οι δύο αυτές σχολές έχουν αποτύχει και μάλιστα παταγωδώς: και ο κρατισμός από τη μια και ο ακραίος νεοφιλελευθερισμός από την άλλη. Ο ένας ήταν μηχανισμός παραγωγής συνεχών ελλειμμάτων και ο άλλος τελικά οδήγησε σε μια λειτουργία των αγορών η οποία απεδείχθη στην πράξη ότι ήταν τελείως ανεξέλεγκτη. Ξέρουμε πια ότι ο μόνος τρόπος για να βγει η χώρα γρήγορα και με ασφάλεια από την κρίση είναι ότι πρέπει να δουλέψουν μαζί και οι μηχανές του ιδιωτικού τομέα και η μηχανή του δημοσίου τομέα. Όμως για να μπορέσουμε να μιλήσουμε και να υλοποιήσουμε ένα πραγματικά φιλόδοξο πρόγραμμα μεταρρυθμίσεων στη χώρα μας στον ευρύτερο δημόσιο τομέα, πρέπει να συντρέχουν, κυρίες και κύριοι συνάδελφοι, δύο βασικές προϋποθέσεις.

Η πρώτη είναι ότι η μεταρρύθμιση αυτή πρέπει να καταστεί ιδιοκτησία του πολιτικού συστήματος. Η έννοια της μεταρρύθμισης είναι μια παρεξηγημένη έννοια στη χώρα μας και πρέπει να της δώσουμε ένα καινούριο περιεχόμενο. Τις μεταρρυθμίσεις για τις οποίες θα σας μιλήσω δεν τις δρομολογούμε γιατί μας τις επέβαλε η τρόικα. Τις κάνουμε διότι πιστεύουμε ότι πραγματικά είναι απαραίτητες για να μπορούμε να ανασυγκροτήσουμε ένα Δημόσιο, το οποίο είναι βαθιά προβληματικό. Και η δεύτερη προϋπόθεση για να μπορέσουμε να προχωρήσουμε είναι να υπάρχει μια ελάχιστη κοινωνική αποδοχή για την ανάγκη αυτών των αλλαγών. Διότι η σιωπηλή πλειοψηφία απαιτεί από το κράτος να λειτουργεί με όρους ελάχιστου κόστους και βέλτιστου αποτελέσματος.

Επιτρέψτε μου να πω και κάτι ακόμα. Δεν αρκεί απλά η φραστική μεταμέλεια για πελατειακές πρακτικές του παρελθόντος, διότι η απαλλαγή από τις κακές συνήθειες χτίζεται βήμα-βήμα και γίνεται βήμα-βήμα και η αξιοπιστία κερδίζεται βήμα-βήμα και χάνεται πολύ εύκολα όταν έχουμε απέναντί μας μια κοινωνία η οποία είναι καχύποπτη και οργισμένη.

Εμείς, λοιπόν, για πρώτη φορά έχουμε για το 2014 ένα ολοκληρωμένο και συγκροτημένο σχέδιο αναμόρφωσης της δημόσιας διοίκησης με στόχους προτεραιότητα, χρονοδιάγραμμα και χρηματοδότηση. Θα μιλήσω σύντομα γι’ αυτό. Έχει τρεις κεντρικούς πυλώνες το σχέδιο το οποίο παρουσιάζουμε για το 2014.

Ο πρώτος πυλώνας έχει να κάνει με την ολοκλήρωση της αξιολόγησης των δομών όλου του Δημοσίου με έμφαση στα Υπουργεία, ώστε να μπορούμε να επαναπροσδιορίσουμε το ρόλο του κράτους στις νέες μειωμένες του διαστάσεις. Αυτό τι σημαίνει; Σημαίνει ότι θα πρέπει εντός του επόμενου τετραμήνου να έχουν ολοκληρωθεί όλα τα Προεδρικά Διατάγματα, τα οποία θα αποτυπώνουν τα καινούρια οργανογράμματα των Υπουργείων, την καινούρια αποστολή τους, με ξεκάθαρους ρόλους, αρμοδιότητες και με επικαιροποίηση της αποστολής του κάθε Υπουργείου.

Θυμίζω ότι από την άσκηση της αξιολόγησης, η οποία και θα αποτυπωθεί τελικά σε αυτά τα Προεδρικά Διατάγματα, έχει προκύψει μια σημαντικότατη μείωση των επιτελικών δομών του κράτους. Κατά περίπτωση, 48% προτείνεται να μειωθούν οι γενικές διευθύνσεις, οι διευθύνσεις και τα τμήματα και αυτές είναι οι αποφάσεις που έχουν εγκριθεί από το Κυβερνητικό Συμβούλιο Μεταρρύθμισης.

Και αυτή είναι μία κατάκτηση για τη δημόσια διοίκηση, την οποία ελπίζω και εσείς, κύριοι του ΣΥΡΙΖΑ, να μπορέσετε να στηρίξετε. Είναι σημαντικό ότι θα έχουμε ένα πιο μαζεμένο Δημόσιο, με ξεκάθαρα οργανογράμματα και με ξεκάθαρους ρόλους για όλους όσους εμπλέκονται στον κεντρικό πυρήνα του Δημοσίου.

Βέβαια, η αξιολόγηση αυτή δεν περιορίζεται στον πυρήνα του Δημοσίου, αλλά επεκτείνεται και στην περιφέρεια του. Και έχουμε χρέος και υποχρέωση να μπορούμε να αξιολογήσουμε όλα τα νομικά πρόσωπα δημοσίου και ιδιωτικού δικαίου και τις ανώνυμες εταιρείες. Και ναι, εάν μέσα από αυτή την αξιολόγηση προκύψει ότι υπάρχουν φορείς και οργανισμοί οι οποίοι λειτουργούν με περιττό προσωπικό, που δεν μπορούν να δικαιολογήσουν τους υψηλούς προϋπολογισμούς, τότε ναι, αυτό το προσωπικό πρέπει να φύγει. Και αυτή η αξιολόγηση θα ολοκληρωθεί εντός των επόμενων μηνών.

Ο δεύτερος πυλώνας της μεταρρύθμισης, μετά την αξιολόγηση και την οριστικοποίηση των κεντρικών δομών του κράτους, είναι η επαναξιολόγηση του προϊόντος που θα παράγει κάθε δημόσια διαδικασία, έτσι ώστε να φροντίσουμε αυτή να πραγματοποιείται με τον απλούστερο δυνατό τρόπο, με τη χρήση του απαραίτητου ανθρώπινου δυναμικού, χωρίς σπατάλες και με τη μεγαλύτερη δυνατή χρησιμοποίηση των εργαλείων ηλεκτρονικής διακυβέρνησης. Εδώ οι κανόνες πρέπει να είναι πάρα πολύ σαφείς: Εάν μια διαδικασία δεν προσθέτει προστιθέμενη αξία, αυτή πρέπει να καταργείται. Εάν μία σύνθετη διαδικασία μπορεί να γίνει με πιο απλό τρόπο, αυτό πρέπει να γίνεται. Εάν οι πολίτες και οι επιχειρήσεις βαρύνονται με υπερβολικά διοικητικά βάρη, όλα αυτά πρέπει να επαναξιολογούνται. Δεν θα σας μιλήσω για τη μελέτη που κάνουμε με τον ΟΟΣΑ, γιατί έχω αναφερθεί σ’ αυτή στο παρελθόν. Αυτή η μελέτη θα μας δώσει πολύ χρήσιμη πρώτη ύλη για τη μείωση των διοικητικών βαρών. Θα αναφερθώ μόνο σε δύο συγκεκριμένα παραδείγματα για να στοιχειοθετήσω τι είναι ακριβώς αυτό το οποίο εννοούμε με την ορολογία «απλοποίηση διαδικασιών».

Το πρώτο παράδειγμα αφορά τους πολίτες και αναφέρεται στο θέμα της επικύρωσης των διοικητικών εγγράφων. Κατά την εκτίμηση του Υπουργείου, κυρίες και κύριοι συνάδελφοι, γίνονται τριάντα εκατομμύρια επικυρώσεις αντιγράφων στη χώρα μας. Εμείς θα ανοίξουμε αυτό τον διάλογο. Η πρότασή μας είναι αυτή η διαδικασία της επικύρωσης των αντιγράφων να καταργηθεί και να μπορεί ο πολίτης να προσκομίζει ένα φωτοαντίγραφο ευανάγνωστο, χωρίς να περνάμε μέσα από μια διαδικασία επικύρωσης, η οποία τελικά δεν προσφέρει τίποτα. Είναι μια τυπική διαδικασία σφραγίδας που τρώει πάρα πολύ χρόνο στη διοικητική μηχανή και βέβαια ταλαιπωρεί τους πολίτες. Εάν καταλήξουμε τελικά να κινηθούμε σε αυτή την κατεύθυνση, θα είναι μία ουσιαστική παρέμβαση που θα μειώνει τη γραφειοκρατία στη λογική της παρέμβασης την οποία έκανε και ο κ. Τσίπρας στο Ελληνοαμερικανικό Επιμελητήριο. Και τέτοιες πρωτοβουλίες, αφού ζυγίσουμε το κόστος και το όφελος, θα πρέπει να υιοθετούνται και να στηρίζονται με ευρεία πλειοψηφία, διότι πραγματικά απαλλάσσουν τους πολίτες από περιττές διαδικασίες, οι οποίες τελικά δεν προσφέρουν καμία πρόσθετη διασφάλιση στην προστασία του δημοσίου συμφέροντος.

Δεύτερο παράδειγμα, που έχει συζητηθεί πολλές φορές σε αυτή την Αίθουσα, αλλά δεν έχουμε δει ακόμα τα απαραίτητα αποτελέσματα: συστήματα αδειοδότησης, κυρίως μικρών και μεσαίων επιχειρήσεων χαμηλής όχλησης. Εμείς ήδη βρισκόμαστε στο τελευταίο στάδιο συλλογής υπογραφών για μία κοινή υπουργική απόφαση, με την οποία η άδεια άσκησης δραστηριότητας θα αντικαθίσταται με τη γνωστοποίηση στον αρμόδιο Δήμο, ότι η επιχείρηση αυτή θέλει να ξεκινήσει αυτή τη δραστηριότητα και τη θέση υποβολής δικαιολογητικών θα παίρνει απλά η υποβολή μιας υπεύθυνης δήλωσης, με την οποία ο ενδιαφερόμενος θα δηλώνει ότι πληρούνται όλες οι προϋποθέσεις λειτουργίας της επιχείρησης. Στη συνέχεια, ο Δήμος θα έχει την υποχρέωση σε ένα 20% να πηγαίνει και να ελέγχει αν πραγματικά η επιχείρηση έχει τα χαρτιά της και είναι σύννομη. 

Ξεκινάμε να το κάνουμε με επιχειρήσεις χαμηλής όχλησης: υγειονομικού ενδιαφέροντος, καταστήματα τροφίμων, ποτών, παντοπωλεία, ιχθυοπωλεία, κομμωτήρια, αθλητικές σχολές. Νομίζω ότι είναι μια σημαντική κατάκτηση να μπορούμε επιτέλους να θεωρούμε a priori τον επιχειρηματία όχι ένοχο, όχι ύποπτο, αλλά να τον εμπιστευόμαστε και να τον ελέγχουμε δειγματοληπτικά στη συνέχεια. Είναι μια σημαντική τομή στον τρόπο με τον οποίο αδειοδοτούμε - πιστεύω ότι θα αναγνωριστεί αυτό από τη Βουλή - και εντάσσεται ακριβώς σε αυτή τη λογική για την οποία σας μίλησα, για την ανάγκη να μπορούμε να επαναξιολογούμε συνολικά διαδικασίες και να περιορίζουμε στην πράξη – αυτά που σας ανέφερα είναι μετρήσιμα, συγκεκριμένα πράγματα - περιττές γραφειοκρατικές διαδικασίες, οι οποίες δεν προσφέρουν τίποτε το ιδιαίτερο.

Τρίτος πυλώνας είναι να αποκτήσει το κράτος επιτέλους για πρώτη φορά μια σύγχρονη στρατηγική διαχείρισης των ανθρώπινων πόρων που διαθέτει. Διότι πρέπει να αποκαταστήσουμε τους δημόσιους υπαλλήλους ως φορείς της ποιότητας και του ήθους που αυτή η μεταρρύθμιση, για την οποία σας μιλάω, απαιτεί. Διότι στο πρόσωπο του κάθε δημοσίου υπαλλήλου ο πολίτης δεν μπορεί να βλέπει έναν αντίπαλο, αλλά ένα στήριγμα στους δύσκολους καιρούς για τους οποίους μιλάμε. Θα μιλήσω σύντομα για τρεις πτυχές αυτής της στρατηγικής.

Για πρώτη φορά έχουμε στη χώρα μας μία κεντρική στρατηγική προσλήψεων. Στα πλαίσια των μνημονιακών περιορισμών, οι προσλήψεις όλες ελέγχονται από το Υπουργείο Διοικητικής Μεταρρύθμισης και εγκρίνονται από το Κυβερνητικό Συμβούλιο Μεταρρύθμισης. Είναι προσλήψεις οι οποίες είναι πολύ μακριά από παλιές πελατειακές λογικές. Προσλαμβάνουμε μόνο κόσμο υψηλών προσόντων, για να καλύψουμε θέσεις που δεν μπορούμε να καλύψουμε μέσα από την κινητικότητα και λαμβάνοντας υπόψη πάντα ποιοι είναι εκείνοι οι τομείς στους οποίους θέλουμε να δώσουμε προτεραιότητα, όπως είναι παραδείγματος χάριν ο φοροεισπρακτικός μηχανισμός ή η Υγεία.

Είναι σημαντική κατάκτηση αυτή, ότι μπορούμε, δηλαδή, να έχουμε ένα κεντρικό μηχανισμό προσλήψεων και να μην κάνει το κάθε Υπουργείο αυτό το οποίο έκανε στο παρελθόν, επιτρέποντας στον κάθε Υπουργό να ασκήσει τη δικιά του, αν θέλετε, πολιτική εξουσία και να διαπραγματεύεται προσλήψεις. Έχουμε ένα κεντρικό σύστημα προσλήψεων, το οποίο μπορούμε να ελέγχουμε και το οποίο εντάσσεται πια σε μια συνολική στρατηγική.

Ο δεύτερος πυλώνας της στρατηγικής διαχείρισης ανθρωπίνου δυναμικού είναι ο τρόπος προαγωγής διευθυντικών στελεχών. Δεν θα πω πολλά γι’ αυτό. Θα πω μόνο ότι μέχρι σήμερα ο μηχανιστικός τρόπος μοριοδότησης υπαλλήλων, με βάση τα τυπικά προσόντα, δεν οδηγούσε πάντα στο να έχουμε τους κατάλληλους ανθρώπους στις κατάλληλες θέσεις. Μπορεί να είναι ένας τρόπος αντικειμενικός, δεν είναι όμως – και θα συμφωνήσετε φαντάζομαι μαζί μου - ένας τρόπος ο οποίος είναι αξιοκρατικός. Καμία δημόσια διοίκηση στην Ευρώπη δεν επιλέγει γενικούς διευθυντές με αυτόν τον τρόπο.

Εμείς, λοιπόν, θα κρατήσουμε τα καλά στοιχεία από τον υφιστάμενο «νόμο Ραγκούση», ο οποίος δεν εφαρμόστηκε ποτέ στην πράξη και θα προχωρήσουμε σε μία αναθεώρηση του τρόπου επιλογής γενικών διευθυντών, διευθυντών και τμηματαρχών, με έναν ευρύ διάλογο, σε συζήτηση με την ΑΔΕΔΥ. Γιατί πραγματικά νομίζω ότι είναι χρέος μας να μπορούμε να εξασφαλίζουμε αφ’ ενός απόλυτη αμεροληψία στις επιλογές των διευθυντικών στελεχών, αλλά από την άλλη να έχουμε και ανθρώπους οι οποίοι πραγματικά μπορούν να επιτελούν τις αποστολές για τις οποίες τους χρειαζόμαστε. Έχουμε πολλούς άξιους ανθρώπους στη δημόσια διοίκηση και πολλούς νέους ανθρώπους, οι οποίοι θα πρέπει να ξεφύγουν από την παραδοσιακή έννοια της επετηρίδας η οποία πολύ συχνά τους κρατάει δέσμιους.

Το τρίτο κομμάτι είναι η απονομή της πειθαρχικής δικαιοσύνης. Έχει γίνει μεγάλη πρόοδος σε αυτό τον τομέα. Έχουμε πειθαρχικά συμβούλια τα οποία για πρώτη φορά λειτουργούν. Δεν λειτουργούσαν εδώ και πολλά χρόνια. Έχουμε αρκετές περιπτώσεις δημοσίων υπαλλήλων οι οποίοι τελικά απομακρύνονται από το Δημόσιο για πειθαρχικούς λόγους. Έχουμε ξεκινήσει διαδικασίες εξέτασης πλαστών δικαιολογητικών που ήδη αποδίδουν τα πρώτα αποτελέσματα. Σας διαβεβαιώνω ότι αυτή η διαδικασία θα συνεχιστεί και θα ενταθεί με την υποστήριξη του Σώματος Ελεγκτών Δημόσιας Διοίκησης, σε συνεργασία με τον Γενικό Επιθεωρητή. Έχουμε πολλή δουλειά ακόμα να κάνουμε σε αυτό το πεδίο.

Προσπάθησα μέσα στο λόγο χρόνο που είχα στη διάθεσή μου με πολύ συγκεκριμένα παραδείγματα κι όχι μιλώντας γενικά, να σας δώσω μία αίσθηση των πρωτοβουλιών που θέλουμε να αναλάβουμε για τον επόμενο χρόνο. Μακριά από μένα τα μεγαλεπήβολα σχέδια. Πίστευα και πιστεύω πάντα ότι η μεταρρύθμιση είναι ένα άθροισμα πολλών μικρών και μεσαίων μαχών που πρέπει να κερδηθούν, μάχες που σε πρώτο λόγο θα τις δώσουν οι ίδιοι οι δημόσιοι υπάλληλοι, οι οποίοι θα πρέπει να πιστέψουν ακριβώς στην ανάγκη αυτής της μεταρρύθμισης.

Εμείς είμαστε ανοιχτοί σε κάθε καλόπιστη κριτική, σε κάθε δημιουργική πρόταση. Πιστεύω ότι σε πολλά από αυτά που σας είπα μπορούμε να βρούμε έναν κοινό τόπο συνεννόησης, αρκεί να μη δούμε πάλι τη δημόσια διοίκηση ως ένα πρόσφορο πεδίο για την παραδοσιακή ελληνική μικροκομματική αντιπαράθεση ή ως μία ευκαιρία για κομματική σπέκουλα, τάζοντας πάλι διορισμούς, «βολέματα», πρακτικές που οδήγησαν αυτή τη χώρα στη χρεοκοπία. Ένα είναι βέβαιο - ποιοι δεν έχουν θέση σε αυτόν το διάλογο τον οποίο θέλουμε να ανοίξουμε: Οι νοσταλγοί του μεγάλου πελατειακού κράτους.

Σας ευχαριστώ πολύ για την προσοχή σας.