Οι κλινικές μελέτες που στοχεύουν στην έγκριση νέων συνδυασμών φαρμάκων από διεθνείς εγκριτικούς μηχανισμούς όπως το FDA και ο EMA, στηρίζονται στην επίτευξη καταληκτικών στόχων. Ο πιο σημαντικός στόχος είναι η διαφορά στη συνολική επιβίωση των ασθενών μεταξύ των δύο ή περισσοτέρων συγκρινόμενων ομάδων. Ο δεύτερος στόχος είναι η επιβίωση χωρίς επιδείνωση της νόσου. Στην περίπτωση του πολλαπλού μυελώματος, είναι τόσο μεγάλη η πρόοδος των θεραπειών τα τελευταία χρόνια ώστε όταν χρησιμοποιούνται οι παραπάνω καταληκτικοί στόχοι να απαιτούνται πολλά χρόνια για την ολοκλήρωση των κλινικών μελετών. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα σημαντικές καθυστερήσεις στην έγκριση νέων φαρμάκων που θα μπορούν να βελτιώσουν περαιτέρω την πρόγνωση των ασθενών με πολλαπλούν μυέλωμα. Στην περίπτωση του πολλαπλού μυελώματος γνωρίζουμε ότι η πλήρης ανταπόκριση της νόσου και ιδιαιτέρως η ελάχιστη υπολειπόμενη νόσος (Minimal Residual Disease – MRD) είναι συνήθως απαραίτητη προϋπόθεση για μακροχρόνια επιβίωση των ασθενών. 

Πριν λίγες ημέρες, η Συμβουλευτική Επιτροπή Ογκολογικών Φαρμάκων (ODAC) της Υπηρεσίας Τροφίμων και Φαρμάκων (FDA) των ΗΠΑ ψήφισε ομοφώνως υπέρ της χρήσης της ελάχιστης υπολειπόμενης νόσου (MRD) ως έγκυρο πρώιμο καταληκτικό σημείο για την επιταχυνόμενη έγκριση θεραπειών που μελετώνται σε κλινικές δοκιμές στο πολλαπλούν μυέλωμα. 

Η ελάχιστη υπολειπόμενη νόσος (Minimal Residual Disease – MRD) είναι ένας βιοδείκτης που χρησιμοποιείται για να περιγράψει έναν πολύ μικρό αριθμό καρκινικών κυττάρων που παραμένουν στο σώμα κατά τη διάρκεια ή μετά τη θεραπεία. Ο προσδιορισμός της ελάχιστης υπολειπόμενης νόσου απαιτεί εξαιρετικά ευαίσθητες εργαστηριακές μεθόδους. Ο έλεγχος αυτός μπορεί να βοηθήσει στον προγραμματισμό και την αξιολόγηση της θεραπείας. Η αρνητική εξέταση για ελάχιστη υπολειπόμενη νόσο, σημαίνει ότι ο ασθενής έχει πετύχει πολύ σημαντική ανταπόκριση. Εάν η αρνητική εξέταση για MRD γίνει θετική δηλαδή ανευρίσκονται εκ νέου ελάχιστα καρκινικά κύτταρα, αυτό είναι προάγγελος υποτροπής της νόσου.  Δηλαδή, η MRD είναι ένας αξιόλογος δείκτης για την πρόγνωση των ασθενών και χρησιμοποιείται κυρίως για αιματολογικές νεοπλασίες, όπως το πολλαπλούν μυέλωμα.  

Χρειάστηκε περισσότερο από μία δεκαετία επίμονης έρευνας από διάφορες ερευνητικές ομάδες που ασχολούνται με το πολλαπλούν μυέλωμα για να εξαχθούν ασφαλή συμπεράσματα για την αξία της ελάχιστης υπολειπόμενης νόσου στο πολλαπλούν μυέλωμα. Ένα από αυτά τα κέντρα με πρωτοποριακή και συστηματική έρευνα είναι η Μονάδα Πλασματοκυτταρικών Δυσκρασιών της Θεραπευτικής Κλινικής της Ιατρικής Σχολής του ΕΚΠΑ (Καθηγητής Θάνος Δημόπουλος, Καθηγητής Ευάγγελος Τέρπος) σε συνεργασία με τη Μονάδα Κυτταρομετρίας Ροής του Τμήματος Βιολογίας του ΕΚΠΑ (Καθηγήτρια Ουρανία Τσιτσιλώνη). 

Η απόφαση της Συμβουλευτικής Επιτροπής του FDA για την έγκριση της MRD ως πρώιμο καταληκτικό σημείο των κλινικών μελετών σε πολλαπλούν μυέλωμα βασίστηκε πάνω σε ισχυρά στατιστικά αποτελέσματα από μεγάλης κλίμακας και υψηλής ποιότητας αναλύσεις και μετα-αναλύσεις που δημοσιεύτηκαν σε διεθνή περιοδικά υψηλού κύρους. Πρόκειται για μια σημαντική εξέλιξη, καθώς ανοίγει το δρόμο για ταχύτερη πρόσβαση σε νέες και αποτελεσματικές θεραπείες για ασθενείς με πολλαπλούν μυέλωμα, καθώς η υιοθέτηση της ελάχιστης υπολειπόμενης νόσου ως κύριο καταληκτικό σημείο των κλινικών μελετών αναμένεται να μειώσει σημαντικά το χρόνο από το έναυσμα μέχρι την ανάλυση των αποτελεσμάτων μιας μελέτης. Ως εκ τούτου, αποτελεί ορόσημο στον τομέα του πολλαπλού μυελώματος και πιθανότατα θα θέσει βάσεις ακόμα και για την ανάπτυξη νέων θεραπειών και για άλλες μορφές καρκίνου.