Aθήνα 7.7.2008, 08:04
Το εργαστήριο συντήρησης βιβλίων και χειρογράφων της Μονής Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου στην Πάτμο διοργανώνει τέσσερα πενθήμερα (2 πρακτικά και 2 θεωρητικά) εκπαιδευτικά σεμινάρια κατά το μήνα Σεπτέμβριο 2008.

Φέτος, παράλληλα με την επανάληψη των πρακτικών σεμιναρίων που πραγματοποιήθηκαν το 2006 και 2007 από τους καθηγητές John Mumford και Flavio Marzo της Βρετανικής Βιβλιοθήκης, θα πραγματοποιηθούν και θεωρητικά σεμινάρια από την πρωτοποριακή ερευνητική ομάδα Ligatus του Camberwell College of Arts του Λονδίνου (University of the Arts London). Το Ligatus είναι μια νεοσύστατη ερευνητική ομάδα του University of the Arts London με βάση το Camberwell College of Art. Προς το παρόν τα κύρια ερευνητικά προγράμματα του Ligatus περιλαμβάνουν την καταγραφή της κατάστασης διατήρησης των βιβλίων της Ι. Μονής Αγίας Αικατερίνης του Σινά και την ανάπτυξη ενός Ελληνο-Αγγλικού γλωσσαρίου όρων σχετικών με την βιβλιοδεσία. Εισαγάγει καινοτόμες τεχνολογίες και την εφαρμογή τους στην περιγραφή και συντήρηση των βιβλιοδεσιών.

Τα πρακτικά - εργαστηριακά σεμινάρια θα ασχοληθούν με την τεχνοτροπία κατασκευής ιστορικών βιβλιοδεσιών και τα θεωρητικά την αναγνώριση και καταγραφή βιβλιοδεσιών ως στοιχείο για τη συντήρηση και καταλογογράφηση των βιβλίων (Ligatus). Σκοπός των θεωρητικών σεμιναρίων είναι να αναδείξουν τα στοιχεία και τις πληροφορίες που εμπεριέχονται στη λεπτομερειακή μελέτη των βιβλιοδεσιών του 15ου - 19ου αιώνα. Οι πρώτες δυο εβδομάδες επικεντρώνονται σε δυτικές - ευρωπαϊκές βιβλιοδεσίες μετά την εισαγωγή της τυπογραφίας, ενώ οι επόμενες δύο στη Βυζαντινή και Μετα-Βυζαντινή βιβλιοδεσία.

Κάθε ένα από τα σεμινάρια είναι αυτοτελές και προσφέρεται ανεξάρτητα από τα υπόλοιπα, ελπίζεται ωστόσο ότι οι παρακολουθούντες θα επωφεληθούν κατά το πλείστον από το πρόγραμμα σεμιναρίων με το συνδυασμό ενός θεωρητικού σεμιναρίου με το αντίστοιχο πρακτικό του: 1 και 2 (ευρωπαϊκές βιβλιοδεσίες) ή 3 και 4 (βυζαντινές βιβλιοδεσίες).

Στόχος των σεμιναρίων είναι η λειτουργία του εργαστηρίου συντήρησης βιβλίων και χειρογράφων καθώς και της βιβλιοθήκης της Μονής ως εκπαιδευτικού φορέα και πόλου έλξης συντηρητών βιβλίων, παλαιογράφων και βιβλιοθηκονόμων απ’όλο τον κόσμο. Επίσης, στόχος είναι η προαγωγή της έρευνας των βιβλιοδεσιών της συγκεκριμένης συλλογής αλλά και ευρύτερα της ιστορικής βιβλιοδεσίας, ενώ επιθυμία των διοργανωτών είναι το εργαστήριο και η βιβλιοθήκη της Μονής να αποτελέσει χώρο συνεύρεσης καθηγητών, επαγγελματιών και σπουδαστών, οι οποίοι θα προσφέρουν με τη σειρά τους τις γνώσεις τους σε θέματα οργάνωσης, μελέτης, προβολής, διάσωσης και συντήρησης χειρογράφων και έντυπων βιβλίων τόσο της βιβλιοθήκης της Μονής όσο και άλλων συλλογών.

Ευρωπαϊκές Βιβλιοδεσίες 1500 - 1800
Θα μελετηθούν πρωτότυπες βιβλιοδεσίες προκειμένου να διερευνηθούν οι σκοποί και οι προθέσεις της εμπορικής διάστασης των βιβλιοδεσιών. Μεγάλο μέρος του σεμιναρίου θα αφιερωθεί στην αναγνώριση και περιγραφή των διαφορών στις ευρύτερες κατηγορίες εμπορικών βιβλιοδεσιών και στην δυνατότητα ταύτισης των βιβλιοδεσιών από διαφορετικές χώρες, πόλεις, ακόμη και εργαστήρια χωρίς αναφορά στην διακόσμηση. Θα εξεταστούν τα διάφορα υλικά που χρησιμοποιήθηκαν και η σημασίας τους, καθώς επίσης και η κατηγοριοποίηση των βιβλιοδεσιών κατά κατασκευαστικό τύπο. Τέλος, θα διερευνηθεί το πώς οι τύποι αυτοί εξελίχθηκαν στους τρεις αιώνες που καλύπτει το σεμινάριο. Παρ’ όλο που η εξέλιξη της διακόσμησης των βιβλιοδεσιών θα αναφερθεί, δεν θα αποτελέσει μείζον κομμάτι των εργασιών. Το σεμινάριο αποτελείται από δέκα ενότητες διαλέξεων με προβολή διαφανειών (συνολικά περισσότερες από 800) διάρκειας 90 λεπτών η κάθε μία. Οι διαλέξεις θα συμπληρωθούν από απογευματινές εργαστηριακές παρουσιάσεις στη βιβλιοθήκη της Μονής, όπου θα εξεταστούν και θα συζητηθούν πρωτότυπα παραδείγματα βιβλιοδεσιών. Το ακριβές πρόγραμμα του θεωρητικού σεμιναρίου είναι στην διάθεση των ενδιαφερομένων.

Εισηγητής του σεμιναρίου θα είναι ο καθηγητής Nicholas Pickwoad. Το σεμινάριο θα διεξαχθεί από 1-5 Σεπτεμβρίου 2008 και θα περιλαμβάνει 12 θέσεις σπουδαστών. Το κόστος παρακολούθησης είναι 520 €.

Κατασκευή εύκαμπτων και ημι-εύκαμπτων βιβλιοδεσιών
Η περγαμηνή ήταν ανέκαθεν ένα δημοφιλές και ευπροσάρμοστο υλικό στην ιστορία της κατασκευής βιβλιοδεσιών. Χρησιμοποιήθηκε στο παρελθόν κυρίως ως μέσο για την γραφή χειρογράφων αλλά και ως κάλυμμα βιβλίων, ως νεύρα στήριξης της ραφής ή ως φόδρα της ράχης. Στις μέρες μας έχει καθιερωθεί ως υλικό συντήρησης, κυρίως για την εξωτερική κάλυψη βιβλίων, λόγω της σταθερότητας, της αντοχής και της ευπλαστότητάς του. Σε αυτό το πενθήμερο σεμινάριο θα κατασκευάσουμε μερικά δείγματα βιβλιοδεσιών όπου η περγαμηνή θα είναι η βάση της δομής τους. Βασιζόμενοι σε πραγματικές ιστορικές βιβλιοδεσίες που προέρχονται από την Ιταλία και την ευρύτερη περιοχή της Νοτιοανατολικής Ευρώπης, θα παραχθούν 3 διαφορετικές εύκαμπτες και ημι-εύκαμπτες περγαμηνές βιβλιοδεσίες, εντός των πλαισίων της σύγχρονης θεωρίας συντήρησης.

Οι εύκαμπτες και ημι-εύκαμπτες περγαμηνές βιβλιοδεσίες έχουν μελετηθεί και εξελιχθεί ιδιαίτερα από αναγνωρισμένους συντηρητές, όπως ο Chris Clarkson και ο Prof.Nicholas Pickwoad. Η πλημμύρα της βιβλιοθήκης της Φλωρεντίας και οι εμπειρίες που συγκεντρώθηκαν τη δεκαετία του ’60 κατόπιν της πλημμύρας, παρείχαν τη δυνατότητα να μελετηθούν υπό συνθήκες εκτάκτου ανάγκης, πολλοί διαφορετικοί τύποι βιβλιοδεσιών. Αποδείχθηκε πως οι εύκαμπτες βιβλιοδεσίες με χαρτί και περγαμηνή είναι οι πιο ανθεκτικές και προσαρμοστικές στις καταστροφικές επιπτώσεις της πλημμύρας. Η ευπλασία της κατασκευής αυτής, που δεν περιορίζεται από σκληρά και δύσκαμπτα στρώματα κόλλας στη ράχη του βιβλίου, προστάτευε το σώμα του βιβλίου άψογα, και είχε και ως αποτέλεσμα να μπορούν να γίνουν πιο απλές και λιγότερο διεισδυτικές οι εργασίες συντήρησης.

Εισηγητής του σεμιναρίου θα είναι ο καθηγητής Flavio Marzo. Το σεμινάριο θα διεξαχθεί από 8-12 Σεπτεμβρίου 2008 και θα περιλαμβάνει 8 θέσεις σπουδαστών. Το κόστος παρακολούθησης είναι 520 €.

Εισαγωγή στη βυζαντινή βιβλιοδεσία
Το πενθήμερο αυτό σεμινάριο αποτελεί μια εισαγωγή στη Βυζαντινή βιβλιοδεσία. Το μοντέλο που θα κατασκευαστεί βασίζεται σε μία βυζαντινή βιβλιοδεσία του 15ου αιώνα από το ελληνικό χειρόγραφο που βρίσκεται στη Βρετανική Βιβλιοθήκη Royal.1.A.xv (Βίβλος, Οσίου Νείλου σχόλια επί του Άσματος των Ασμάτων).

Το πρακτικό αυτό σεμινάριο θα καλύπτει όλα τα στάδια κατασκευής αυτής της βιβλιοδεσίας. Μέσα από πρακτικές επιδείξεις οι παρακολουθούντες θα έχουν την δυνατότητα να μάθουν τις τεχνικές της βυζαντινής βιβλιοδεσίας και να τις εφαρμόσουν, ξεκινώντας από την ραφή των τετραδίων, το ράψιμο των χαρακτηριστικών κεφαλαριών, την προετοιμασία των πινακίδων, την επικάλυψη με δέρμα μέχρι και την κατασκευή των κλείστρων και τη διακόσμιση με σφραγίδες που έχουν αντιγραφεί από τα μοτίβα της βιβλιοδεσίας αυτής.

Εισηγητής του σεμιναρίου θα είναι ο καθηγητής John Mumford. Το σεμινάριο θα διεξαχθεί από 15-19 Σεπτεμβρίου 2008 και θα περιλαμβάνει 8 θέσεις σπουδαστών. Το κόστος παρακολούθησης είναι 520 €.

Βυζαντινές και μεταβυζαντινές βιβλιοδεσίες
Το πενθήμερο αυτό σεμινάριο είναι μοιρασμένο σε δύο αλληλένδετες ενότητες που θα αναπτυχθούν παράλληλα. Η πρώτη ενότητα θα εστιάσει στα τεχνικά και διακοσμητικά χαρακτηριστικά των βυζαντινών και μεταβυζαντινών βιβλιοδεσιών και την εξέλιξη τους στον χρόνο και τον χώρο. Θα εξεταστεί η σχέση τους με άλλες βιβλιοδετικές παραδόσεις της Ανατολικής Μεσογείου και της Δυτικής Ευρώπης έτσι ώστε να αναδειχθούν οι ομοιότητες, οι διαφορές και οι επιδράσεις.
Τέλος, θα γίνει αναφορά στα στοιχεία εκείνα των οποίων η γνώση είναι ικανή και αναγκαία συνθήκη για την συστηματική καταγραφή και μελέτη τους. Η ενότητα αυτή αποτελείται από 8 διαλέξεις των 90 λεπτών και από απογευματινές εργαστηριακές παρουσιάσεις από τη συλλογή της βιβλιοθήκης των εντύπων και χειρογράφων της Μονής.

Η δεύτερη ενότητα θα ασχοληθεί με την διαχείριση και αποθήκευση πληροφοριών σχετικών με τις βιβλιοδεσίες. Φέτος η ενότητα αυτή έχει προσδιοριστεί έτσι ώστε να συμπεριλάβει πρόσφατες καινοτομίες στην χρήση XML για την καταγραφή βιβλιοδεσιών. Παράλληλα με μια σύντομη αναφορά στις σχεσιακές βάσεις δεδομένων, η ενότητα αυτή θα εστιάσει κυρίως σε θέματα όπως α) το εννοιολογικό διαδίκτυο και η XML, β) εμπορικές επιλογές προγραμμάτων βάσεων δεδομένων και επιλογές ανοιχτού λογισμικού για αρχεία XML γ) προκήρυξη θέσεων προγραμματιστών και διαχειριστών XML βάσεων δεδομένων, δ) μακροπρόθεσμη διατήρηση ψηφιακών XML αρχείων. Μεγάλο μέρος θα αφιερωθεί στην ανάπτυξη μίας δομής δεδομένων (data structure) XML για την καταχώρηση στοιχείων σχετικών με τις βιβλιοδεσίες. Η ενότητα αυτή αποτελείται από 2 διαλέξεις των 90 λεπτών και οκτώ εργαστήρια αντίστοιχης διάρκειας. Για την συμμετοχή είναι επιθυμητή η βασική γνώση χρήσης των βάσεων δεδομένων.

Εισηγητές του σεμιναρίου θα είναι οι καθηγητές Γ. Μουδαλής και Α. Βέλιος. Το σεμινάριο θα διεξαχθεί από 22-26 Σεπτεμβρίου 2008 και θα περιλαμβάνει 12 θέσεις σπουδαστών. Το κόστος παρακολούθησης είναι 520 €.

Δομή και πρόγραμμα
Τα μαθήματα ξεκινούν στις 09.00. Υπάρχει ένα μικρό πρωινό διάλειμμα στις 10.30 και κατόπιν το μεσημεριανό διάλειμμα στις 13.00 όπου οι μαθητές προσκαλούνται να γευματίσουν στην τράπεζα του μοναστηριού. Τα μαθήματα μετά το γεύμα συνεχίζουν έως τις 17.00. Μετά υπάρχει αρκετός χρόνος για περιήγηση στο νησί, επίσκεψη στο σπήλαιο της Αποκαλύψεως ή περίπατο στα στενά της πανέμορφης Χώρας. Τα μαθήματα παραδίδονται στην Αγγλική γλώσσα. Τα σεμινάρια προσφέρονται για προχωρημένους σπουδαστές και επαγγελματίες από τους χώρους της συντήρησης βιβλίων, της βιβλιοδεσίας, της βιβλιοθηκονομίας και της παλαιογραφίας. Καθώς δεν είναι για επίπεδο αρχαρίων, οι όσοι ενδιαφέρονται να τα παρακολουθήσουν είναι απαραίτητο να είναι εξοικιωμένοι με τους όρους της βιβλιοδεσίας και να έχουν βασικές γνώσεις της ιστορίας του βιβλίου για τις περιόδους στις οποίες αναφέρονται τα σεμινάρια. Καλή γνώση βιβλιοδεσίας είναι απαραίτητη για τους ενδιαφερόμενους στα πρακτικά σεμινάρια. Επίσης, βασικές γνώσεις χρήσης βάσεων δεδομένων είναι επιθυμητές (αλλά όχι απαραίτητες) για τους ενδιαφερόμενους του σεμιναρίου της 4ης εβδομάδας. Παρότι τα σεμινάρια είναι αυτοτελή, προτείνεται η παρακολούθηση ενός ζεύγους διαδοχικών σεμιναρίων θεωρίας - πρακτικής (1η και 2η εβδομάδα ή 3η και 4η εβδομάδα), έτσι ώστε να λάβουν πληρέστερη εικόνα επί των θεμάτων που θα παρουσιαστούν, εφόσον υπάρχει γνώση βιβλιοδεσίας για τα πρακτικά σεμινάρια. Για τους ενδιαφερόμενους αποκλειστικά στα πρακτικά σεμινάρια, ο συνδιασμός της 2ης και 3ης εβδομάδας έχει εξίσου μεγάλο ενδιαφέρον.

Αίτηση συμμετοχής
Για την συμμετοχή τους οι ενδιαφερόμενοι θα πρέπει να στείλουν ένα μήνυμα με ηλεκτρονικό ταχυδρομείο στον κ. Νικόλαο Σαρρή (info@patmosworkshop.com) αναφέροντας ως θέμα "Patmos Bookbinding Workshops 2008".Θα πρέπει να διευκρινίζεται το/α σεμινάριο/α που επιθυμούν να παρακολουθήσουν και ένα σύντομο βιογραφικό σημείωμα που να αναφέρει την εμπειρία τους, σχετική με τα σεμινάρια.