Ο «Ιστότοπος Εμμανουήλ Κριαρά» του Ινστιτούτου υλοποιήθηκε χάρη σε πρωτοβουλία του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος (ΙΣΝ), που κάλυψε με δωρεά του εξ ολοκλήρου τη δαπάνη για τη δημιουργία του.

Η δωρεά του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος περιελάμβανε την κάλυψη του κόστους καταλογογράφησης των βιβλίων, σάρωσης του αρχείου και κατασκευής του ιστότοπου. Ο ιστότοπος, πέρα από τα πληροφοριακά στοιχεία που περιέχει για τον ίδιο τον Εμμανουήλ Κριαρά, τη σχέση του με το Ινστιτούτο, τη διαθήκη του κ.ά., αποτελείται από δύο επιμέρους εφαρμογές αναζήτησης, που αφορούν η μία τη Βιβλιοθήκη και η άλλη το Αρχείο του Εμμανουήλ Κριαρά.

Η Βιβλιοθήκη του Εμμανουήλ Κριαρά αριθμεί 6.905 τίτλους και αποτελείται από 11.314 τόμους. Από αυτούς: (α) τα βιβλία φιλολογικού-γλωσσολογικού ενδιαφέροντος που δεν υπήρχαν στη Βιβλιοθήκη του Ινστιτούτου, παρέμειναν σε αυτό, και στεγάζονται στα γραφεία του Ινστιτούτου στον 4ο όροφο του Νέου Κτιρίου της Φιλοσοφικής Σχολής (αίθουσα 418) του ΑΠΘ (1.390 τίτλοι, 1.577 τόμοι), (β) βιβλία ευρύτερου επιστημονικού ενδιαφέροντος παραχωρήθηκαν στην Κεντρική Βιβλιοθήκη του ΑΠΘ και ενσωματώθηκαν στη συλλογή της (4.579 τίτλοι, 7.806 τόμοι), (γ) βιβλία γενικότερου ενδιαφέροντος παραχωρήθηκαν στην Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος και πρόκειται να εκτεθούν σε ειδικό τμήμα της, που θα ονομάζεται «Βιβλιοθήκη Εμμανουήλ Κριαρά» (936 τίτλοι, 1.931 τόμοι), στο Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος. Με τον τρόπο αυτό το Δ.Σ. του Ινστιτούτου θεώρησε ότι εκπληρώνεται όσο το δυνατόν καλύτερα η βούληση του Εμμανουήλ Κριαρά, ο οποίος επιθυμούσε τα βιβλία του να είναι προσβάσιμα σε όσο το δυνατόν ευρύτερο κοινό.

Μέσω του «Ιστότοπου Εμμανουήλ Κριαρά», ο χρήστης μπορεί να έχει πλήρη εικόνα των βιβλίων που ο Εμμανουήλ Κριαράς είχε στη βιβλιοθήκη του, να κάνει σχετικές αναζητήσεις, να εντοπίσει το βιβλίο που τον ενδιαφέρει και το σημείο όπου αυτό βρίσκεται, καθώς και να βρει πληροφορίες γι’ αυτό.

Ο Εμμανουήλ Κριαράς κληροδότησε με τη διαθήκη του στο Ινστιτούτο «χειρόγραφα τελειωμένων και ατελείωτων μελετών του, κλασέρ με φωτοαντίγραφα μικρών μελετημάτων του και κλασέρ με φωτοαντίγραφα κρίσεων για το έργο του». 

Το μέρος του Αρχείου Εμμανουήλ Κριαρά που παραδίδεται στη δημοσιότητα περιέχει κείμενα των τελευταίων δύο κατηγοριών. Αποτελείται από εννέα ντοσιέ και δύο βιβλία (τα οποία περιέχουν κρίσεις για το Λεξικό της μεσαιωνικής ελληνικής δημώδους γραμματείας), τα οποία ψηφιοποιήθηκαν και περιέχουν: (α) δημοσιευμένα και αδημοσίευτα κείμενα πνευματικών ανθρώπων που έγραψαν ή μίλησαν για τον Εμμανουήλ Κριαρά ή για συγκεκριμένα έργα του, (β) δημοσιεύματα στα οποία γίνεται απλή αναφορά στον Εμμανουήλ Κριαρά, σε κάποιο έργο του, στην εκπαιδευτική και πολιτική δράση του, σε τιμητικές εκδηλώσεις ή διακρίσεις που έλαβε, (γ) άρθρα, εισηγήσεις, χαιρετισμούς, ομιλίες, ανοιχτές επιστολές και συνεντεύξεις του ιδίου του Εμμανουήλ Κριαρά, (δ) ανακοινώσεις, άρθρα, ομιλίες, κείμενα ραδιοφωνικών εκπομπών που αφορούν τα ερευνητικά ενδιαφέροντα του Εμμανουήλ Κριαρά. Ο αριθμός των πρωτότυπων τεκμηρίων – ψηφιακών εγγραφών ανέρχεται σε 687, που αντιστοιχούν σε 3.511 ψηφιοποιημένες σελίδες.

Η απόφαση να δοθεί στη δημοσιότητα ηλεκτρονικά το συγκεκριμένο τμήμα του αρχείου συνδέεται με το γεγονός ότι σε αυτό αποτυπώνεται η συμβολή του Εμμανουήλ Κριαρά στην επιστήμη γενικότερα, όπως αυτή αναγνωρίστηκε από εκατοντάδες ανθρώπους που μελέτησαν και έκριναν το έργο του.

Ο Διευθυντής του Ινστιτούτου Νεοελληνικών Σπουδών, κ. Γιώργος Παπαναστασίου, δήλωσε με την ευκαιρία της ολοκλήρωσης του έργου: «Η σχέση του Εμμανουήλ Κριαρά με το Ινστιτούτο, η οποία ξεκίνησε όταν ο ιδρυτής του, Μανόλης Τριανταφυλλίδης, τον επέλεξε ως μέλος του πρώτου Διοικητικού Συμβουλίου του Ιδρύματος, δεν σταμάτησε με την παραίτηση του Εμμανουήλ Κριαρά από τη θέση αυτή το 1968, όταν η χούντα τον απέλυσε από το Πανεπιστήμιο. Συνεχίστηκε όλα αυτά τα χρόνια ως μια σχέση βαθιάς εκτίμησης και αγάπης, που εκφράστηκε ποικιλοτρόπως: με την οικονομική στήριξη που το Ινστιτούτο παρείχε κατά καιρούς στον Εμμανουήλ Κριαρά για τη σύνταξη του Λεξικού του, με την έκδοση από το Ίδρυμα τεσσάρων βιβλίων του Εμμανουήλ Κριαρά, με τη δωρεά χρηματικού ποσού από τον Εμμανουήλ Κριαρά στη μνήμη της συζύγου του. Η εκτίμηση αυτή και η αγάπη βρήκαν την πιο ολοκληρωμένη έκφρασή τους όταν ο μεγάλος δάσκαλος κληροδότησε στο Ινστιτούτο τη Βιβλιοθήκη του και μεγάλο τμήμα του αρχείου του. Για μας η αξιοποίηση και η ανάδειξη της δωρεάς με τον προσφορότερο τρόπο ήταν αυτονόητη υποχρέωση. Για την καλύτερη αξιοποίηση επιλέχθηκε η Βιβλιοθήκη να διασπαστεί σε τρία τμήματα, ένα που έμεινε στο Ινστιτούτο, ένα που δόθηκε στην Κεντρική Βιβλιοθήκη του ΑΠΘ και ένα που προσφέρθηκε στην Εθνική Βιβλιοθήκη. Από την άλλη, η ανάδειξη, μέσω του διαδικτύου, της βιβλιοθήκης και του τμήματος του αρχείου που κρίθηκε δημοσιεύσιμο κατέστη δυνατή χάρη στο Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος, που είχε τη σχετική πρωτοβουλία και ανέλαβε εξ ολοκλήρου τη δαπάνη. Η απολύτως ελεύθερη πρόσβαση των πληροφοριών και των τεκμηρίων κρίθηκε ότι ταιριάζει στην ευρύτητα πνεύματος και στη δημοκρατικότητα που διέκριναν τον σπουδαίο Έλληνα φιλόλογο».

Ο Πρόεδρος του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος, κ. Ανδρέας Δρακόπουλος, δήλωσε σχετικά με τη δωρεά του ΙΣΝ προς το Ινστιτούτο: «Παρότι κανένα έργο δεν μπορεί να περικλείσει το εύρος της γνώσης και της προσφοράς του Εμμανουήλ Κριαρά, πιστεύουμε πως η ηλεκτρονική αποτύπωση μέρους του έργου και του αρχείου του είναι μια πολύ καλή παρακαταθήκη για τις νέες γενιές μελετητών. Αυτή ήταν και η κινητήρια δύναμη πίσω από την απόφαση του Ιδρύματός μας να προσεγγίσουμε, το φθινόπωρο του 2014, το Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών, με σκοπό να υποστηρίξουμε αποτελεσματικά την αξιοποίηση του κληροδοτήματος του αείμνηστου καθηγητή. Το έργο αυτό υλοποιήθηκε εν μέσω της οικονομικής κρίσης στη χώρα μας και παρά τις αντιξοότητες, διότι προήλθε από… έρωτα. Τον έρωτα στον οποίο τόσο συχνά αναφερόταν ο Κριαράς. Έρωτα για την ιδέα, το καινούριο, την πρόκληση, τον στόχο, το ιδανικό, την ίδια την Ελλάδα. Αυτή πρέπει να είναι η κινητήρια δύναμη για όλους μας, αν θέλουμε να ξεπεράσουμε τους σκοπέλους. Να ερωτευτούμε την ελπίδα, το καλύτερο, την επιδίωξη του ιδανικού σε κάθε έκφανση της ζωής μας και να δουλέψουμε προς αυτό. Μόνον έτσι, εντέλει, θα μπορέσουμε να ζήσουμε πραγματικά και να δημιουργήσουμε, όπως έκανε και ο αείμνηστος Εμμανουήλ Κριαράς».

Το Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών (Ίδρυμα Μανόλη Τριανταφυλλίδη) του ΑΠΘ είναι ΝΠΙΔ μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα, που ιδρύθηκε το 1959 με τη διαθήκη του Μανόλη Τριανταφυλλίδη, ο οποίος κληροδότησε στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης το σύνολο της περιουσίας του για τον σκοπό αυτό.

Αποστολή του Ινστιτούτου είναι η επιστημονική καλλιέργεια και η διάδοση της ελληνικής γλώσσας, και «η προαγωγή της παιδείας του ελληνικού λαού με κάθε πρόσφορο μέσο», όπως ορίζει ο Μανόλης Τριανταφυλλίδης στη διαθήκη του. Ειδικότερα, στην αποστολή του Ινστιτούτου εντάσσονται μεταξύ άλλων: 

• η θεωρητική και εφαρμοσμένη, επιστημονική και διεπιστημονική, έρευνα στους τομείς της ελληνικής γλώσσας και φιλολογίας

• η συγχρονική και διαχρονική μελέτη της ελληνικής γλώσσας και η συγκέντρωση πηγών για τη μελέτη αυτή

• η δημοσίευση επιστημονικών έργων που σχετίζονται με την ελληνική γλώσσα και γραμματεία

• η υποβοήθηση της διδασκαλίας της ελληνικής γλώσσας ως μητρικής και ως δεύτερης ή ξένης, καθώς και η διάδοση της ελληνικής γλώσσας στο εξωτερικό

• η συνεργασία του Ινστιτούτου με πάσης φύσεως οργανισμούς του ίδιου ή συγγενούς επιστημονικού ενδιαφέροντος, στην Ελλάδα και στο εξωτερικό

• η διοργάνωση συνεδρίων και κάθε είδους εκδηλώσεων σχετικών με το αντικείμενο του Ινστιτούτου

• η χορήγηση υποτροφιών για σπουδές που σχετίζονται με το αντικείμενο του Ινστιτούτου. 

Σε αυτό το πλαίσιο το Ινστιτούτο έχει εκδώσει ως τώρα πάνω από 180 τίτλους, μεταξύ των οποίων το Λεξικό της κοινής νεοελληνικής, τη Νεοελληνική Γραμματική (της δημοτικής) του Μανόλη Τριανταφυλλίδη (και μεταφρασμένη, στη συνοπτική της εκδοχή, σε 14 γλώσσες), βιβλία για την περιγραφή, την ιστορία και τη διδασκαλία της ελληνικής, τη σειρά «Αρχαιογνωσία και αρχαιογλωσσία στη Μέση Εκπαίδευση» (συντονιστής: Δ. Ν. Μαρωνίτης), μεταφράσεις έργων της αρχαιοελληνικής γραμματείας, τη σειρά «Παλιότερα κείμενα της νεοελληνικής λογοτεχνίας» (συντονιστές: A. Van Gemert και Γ. Κεχαγιόγλου) κ.ά. 

Το Ινστιτούτο διοργανώνει κάθε χρόνο διεθνή συνέδρια, οργανώνει ή συμμετέχει σε δεκάδες άλλες εκδηλώσεις, και συνεργάζεται με φορείς του εξωτερικού για τη διάδοση και τη διδασκαλία της νέας ελληνικής γλώσσας.

Μέλη του Δ.Σ. του Ινστιτούτου έχουν διατελέσει κορυφαίες προσωπικότητες του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης: Ν. Π. Ανδριώτης, Μ. Ανδρόνικος, Ι. Δεληγιάννης, Δ. Ιακώβ, Ι. Θ. Κακριδής, Στ. Καψωμένος, Εμμ. Κριαράς, Δ. Λυπουρλής, Ι. Μανωλεδάκης, Δ. Ν. Μαρωνίτης, Π. Μουλλάς, Ν. Παπαντωνίου, Λ. Πολίτης, Γ. Σαββίδης, Μ. Σετάτος, Γ. Σηφάκης, Κ. Τσαντσάνογλου, Α. Τσοπανάκης, Χ. Φραγκίστας και Α.-Φ. Χριστίδης. Σήμερα μέλη του Δ.Σ. είναι οι καθηγητές της Φιλοσοφικής Σχολής Γ. Κεχαγιόγλου, Στ. Ματθαίος, Γ. Μ. Παράσογλου, Θ.-Σ. Παυλίδου και Χρ. Τζιτζιλής, και ο καθηγητής της Νομικής Σχολής Ν. Παρασκευόπουλος.

Στις 19 Δεκεμβρίου 2014 το Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών βραβεύτηκε από την Ακαδημία Αθηνών με Χρυσό Μετάλλιο, την ύψιστη τιμητική διάκριση που απονέμει το Ανώτατο Πνευματικό Ίδρυμα της χώρας, για την επί πενήντα πέντε χρόνια προσφορά του στη γλώσσα και την παιδεία του ελληνικού λαού. 

Το Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος [(SNF) (www.SNF.org)] είναι ένας από τους μεγαλύτερους ιδιωτικούς φιλανθρωπικούς οργανισμούς στον κόσμο και πραγματοποιεί δωρεές στους τομείς της τέχνης και του πολιτισμού, της παιδείας, της υγείας και του αθλητισμού και της κοινωνικής πρόνοιας. Από την έναρξη της λειτουργίας του, το 1996, έως σήμερα, το ΙΣΝ έχει διαθέσει συνολικά 1,8 δισεκατομμύρια ευρώ μέσω 3.898 δωρεών σε μη κερδοσκοπικούς οργανισμούς, σε 113 κράτη ανά τον κόσμο. Το Ίδρυμα ενισχύει οργανισμούς που αναμένεται να επιφέρουν  αισθητά, διαχρονικά και θετικά αποτελέσματα στην κοινωνία και επιδεικνύουν αποτελεσματική διοίκηση και σωστή διαχείριση. Το ΙΣΝ στηρίζει επίσης προγράμματα που συμβάλλουν στη συνεργασία φορέων δημόσιου και ιδιωτικού τομέα, ως αποτελεσματικά μέσα υποστήριξης του κοινού καλού.

Επιπλέον των τακτικών του δωρεών, το ΙΣΝ συνεχίζει να ανταποκρίνεται στις έκτακτες ανάγκες της ελληνικής κοινωνίας, με στόχο την άμεση ανακούφισή της από τις δυσμενείς συνέπειες της κοινωνικοοικονομικής κρίσης, έχοντας διαθέσει τρεις επιμέρους δωρεές συνολικού ύψους 300 εκατομμυρίων ευρώ.

Η μεγαλύτερη μεμονωμένη δωρεά του Ιδρύματος είναι το Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος (ΚΠΙΣΝ) στην Αθήνα. Το συνολικό κόστος του έργου διαμορφώθηκε στα 629 εκατομμύρια ευρώ. Το ΚΠΙΣΝ, σχεδιασμένο από το διεθνούς φήμης αρχιτεκτονικό γραφείο Renzo Piano Building Workshop, περιλαμβάνει τις νέες εγκαταστάσεις της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδος και της Εθνικής Λυρικής Σκηνής, καθώς και το Πάρκο Σταύρος Νιάρχος. Το έργο παραδόθηκε στην ελληνική κοινωνία στις 23 Φεβρουαρίου 2017. Μετά την παράδοση, το ΙΣΝ ανακοίνωσε τη δέσμευσή του να συνεχίζει να υποστηρίζει έμπρακτα το ΚΠΙΣΝ για τα επόμενα πέντε χρόνια, με δωρεές ύψους έως 50 εκατομμυρίων ευρώ. Οι δωρεές στηρίζουν τη διοργάνωση δημόσιων εκδηλώσεων, καθώς επίσης τη λειτουργία του ΚΠΙΣΝ, μέσω της μερικής κάλυψης λειτουργικών εξόδων. Όλες οι εκδηλώσεις που πραγματοποιούνται με δωρεά του ΙΣΝ είναι ανοιχτές και δωρεάν για το κοινό.